انواع وابستگی به داروهای مخدر میتواند به دو صورت اصلی بروز کند. اول ،وابستگی فیزیکی و دوم وابستگی روانی. وابستگی فیزیکی به حالتی گفته میشود که در آن بدن برای مقابله با داروی مخدر که همه روزه وارد بدن میشود، پاسخ‌هایی را آماده میکند.
هرگاه ورود به مواد مخدر به بدن قطع شود (ترک)، این پاسخ‌ها با همان شدت اولیه که در حضور دارو داشتند بیان میشود که باعث بروز عوارضی میشود که در فرد معتاد دیده میشود همه داروهای مخدر وابستگی فیزیکی با شدت مساوی ایجاد نمی‌کنند و در این میان اوپیوئیدیها( تریاک، مورفین، هروئین، متادون،) وابستگی فیزیکی شدیدتری را القا می‌کنند.
وابستگی فیزیکی بستگی به مقدار مصرف ممکن است از چند روز تا بیش از یک ماه به طول بیانجامد اما مشکل مهمی برای ترک اعتیاد محسوب نمی‌شود. محل اصلی القا وابستگی فیزیکی در مغز هسته آبی، هسته سه جافی قشرمخ هیپوتالاموس می‌باشد. در سایر نقاط بدن نیز قلب، دستگاه گوارش و اعصاب محیطی از مناطق اصلی در بروز پاسخ‌های مربوط به وابستگی فیزیکی هستند.
وابستگیبه داروهای مخدر از نوع روانی نشانه‌های بیرونی زیادی ندارد و شاید بتوان مهمترین نشانه آن را بی‌قراری و اضطراب دانست که از حدود دو ماه پس از ترک داروی مخدر و در فرد به تدریج شروع شده و تا یک دوره ۶ ماهه و حتی گاهاً تا چند سال طول می‌کشد.
علت وابستگی روانی را اثر ماده مخدر و نواحی پاداشی و حافظه‌ای مغز می‌دانند که این اثر به دلیل تغییر شکل نورون‌های این مدار به دلیل مصرف طولانی ماده مخدر به وجود می‌آید و گاهاً ممکن است بازگشت به حالت اولیه برای نورون سال‌ها طول بکشد.
محل اصلی بروز وابستگی داروهای مخدر در مغز همان هسته مربوط به مدار پاداشی (تگمنتوم شکمی، هسته آکومبانس ،آمیگدال) و همچنین مناطقی مثل قشر مخ هستند.
با تیم درمانی کمپ ترک اعتیاد ازگل تماس بگیرید
حساسیت در مقابل تحمل وابستگی به داروهای مخدر
در هنگام مصرف داروهای مخدر دو نوع واکنش مهم در بدن افراد به وجود می‌آید که می‌توان عواقب وخیمی را برای فرد به همراه داشته باشد. این دو واکنش تحمل و تحمل معکوس( حساسیت )هستند.
تحمل به معنای کاهش اثربخشی دارو در هنگام مصرف طولانی است در این حالت فرد دیگر با مصرف مقادیر اولیه احساسی را که قبلاً کسب می‌کرد به دست نمی‌آورد و به همین دلیل برای کسب لذت قبلی به ناچار مقدار مصرف دارو را افزایش می‌دهد. لازم به ذکر است که تحمل نسبت به همه داروها این مخدر به وجود می‌آید اما دوره و شدت تحمل بر هر دارو متفاوت است.
برای مثال تحمل به سیگار (نیکوتین )و یا داروهای استنشاقی مثل( چسب) بسیار زود به وجود آمده و در طول روز ممکن است چند بار به وجود آید، ولی به همان سرعت که به وجود می‌آید از بین هم می‌رود و به همین دلیل سیگاری ها معمولاً سیگار اولی را در هر روز بهتر از سایر سیگارها می‌دانند.
در مورد تریاک و هروئین، چون تحمل نسبت به همه اثرات این داروها به وجود نمی‌آید، ممکن است که فرد مصرف کننده به مقداری از این داروها را استفاده کند که دچار مسمومیت شده و حتی جان خود را نیز از دست بدهد.
حساسیت که آن را ولع یا وسوسه دارویی نیز می‌نامند، حالتی است که در آن فرد به معتاد متدی از استفاده از داروی مخدر به هر دلیلی منع شده است. در این هنگام (معمولا حدود دو ماه پس از ترک)، مقادیر بسیار اندکی داروی مخدر میتواند پاسخ‌های شدیدی را در فرد القا کند این پاسخ آنقدر شدید است که تنها با دفعات اولیه مصرف مواد مخدر قابل مقایسه است.
خطر بزرگی که افراد معتاد را که ترک کرده و دوباره به مصرف مواد روی می‌آورند تهدید میکند آن است که در هنگام ترک معمولاً در بدن فرد معتاد نسبت به داروی مخدر تحمل ایجاد شده است و این فرد مقادیر بیشتری از دارای مخدر را مصرف میکند. پس از ترک این تحمل از بین رفته و بدن فرد وارد یک مرحله زندگی عادی و طبیعی شده است.
در این حالت فرد معتاد با پیشینه‌ای که دارد مقادیر قبل از ترک مصرف کرده و به همین دلیل نیز دچار مسمومیت میشود آمار نشان می‌دهد که اغلب مرگ و میر ناشی از مصرف مواد مخدر در کسانی است که یک دوره ترک را طی کرده و دوباره به مصرف مواد مخدر روی می‌آورند.
علل و عوامل بروز اعتیاد به مواد مخدر و وابستگی به داروهای مخدر
عوامل زیست شناختی (عوامل ژنتیکی)
همانطور که در بالا گفته شد، بررسی علل و عوامل شیوع اعتیاد به مواد مخدر کار بسیار پیچیده و ظریفی است و دقت بالایی را می‌طلبد از یک سو فرد معتاد چون به لذت بسیار زیادی رسیده و به سادگی حاضر به از دست دادن این حالت نیست و یا پناهگاهی برای کاهش استرس و اضطراب خود پیدا کرده است.
به راحتی پاسخ‌های صحیح را بیان نمی‌کنیم و از سوی دیگر، اعتیاد و ترک اعتیاد و مواد مخدر همیشه جزو سه موارد اول تجارت‌های پرسود جهانی بوده است و به همین دلیل همواره از نقاط نقطه نظر اقتصادی و سیاسی نیز مسئله مهمی بوده و حتی برخی دولت‌ها را راحت اجازه تحقیق در این مورد را نمی‌دهند.
اما همچنان که در بالا ذکر شد، عوامل ارثی مربوط به تغییر در عملکرد و یا تعداد گیرنده‌های دوپامینی در مغز در برخی افراد دیده شده است. این افراد تمایل شدیدی به مصرف سیگار انجام قمار، مصرف الکل، اعمال بی‌پروانه، جنسی و مصرف مواد مخدر قوی مانند کوکائین، هروئین، آمفتامین مواد استنشاقی،( مانند چسب) داشته اند.
موش‌های آزمایشگاهی مشابهی هم که تولید شده‌اند همین خواص را از خود نشان دادند. از سوی دیگر استرس‌های روانی نیز در مصرف مواد مخدر نقش مهمی را دارند. هرگاه سطح استرس در جامعه بالا می‌رود به دنبال آن مصرف سیگار و الکل و حشیش نیز افزایش قابل توجهی می‌یابد.
این مسئله اخیراً در مناطق اطراف برج‌های دوقلو در نیویورک به خوبی دیده شده است. در تحقیقی هم که در کشور خودمان انجام شده است نزدیک به ۶۰ درصد افراد معتاد اظهار داشته‌اند که قبلاً از اعتیاد، استرس روانی شدید مانند جدایی از والدین، مرگ نزدیکان و بروز حوادث شدیدی برای خود فرد (سانحه رانندگی و غیره….) را داشته اند.
