تریاک و ترکیبات آن : تریاک یا تریاق به ماده تلخ و قهوهای یا سیاه رنگ و با بوی مشخص و نه چندان مطبوع اطلاق میشود که از شیره گیاه خشخاش در اثر ورز دادن و ماندن در مقابل هوا به دست میآید. چندی پس از ریختن گلبرگهای گیاه خشخاش، میوه کپسول مانند آن را در صبحگاهان تیغ میزنن تا شیره سفید رنگ آن بیرون آید. این شیره در مجاورت هوا تغییر رنگ داده و به رنگ قهوهای در میآید.
تریاک از شناخت شدهترین مواد مخدر در مشرق زمین و از جمله ایران است. تاریخ دقیق شیوع این ماده به عنوان ماده مخدر در ایران معلوم نیست، اما واژه های 《افیون》 و 《افیونی》 را در عصر صفویه زیاد مشاهده میکنیم. رواج این ماده در دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی به حدی بود که شیره کش خانهها به وفور در نقاط مختلف کشور دایر بود و دولت از آنها حمایت نیز میکرد.
تریاک را به صورت خوراکی (حب تریاک) و استنشاق (دود کردن تریاک) با وسایل مختلف مصرف میکنند.
ترکیبات تریاک
کوشش برای شناخت ترکیبات تریاک به ابتدای قرن ۱۹ میلادی برمیگردد. معرفی تریاک به اروپاییان و اینکه استفاده از آن در درمان و عوارض مختلفی مانند دردهای مختلف ،اسهال، سرفه ، پا درد ، کمر درد، سر درد و غیره… در کشورهای شرقی از یک سو و خواص استفاده از تریاک که به ابتلای فرد به آن منجر میشود.
از سوی دیگر باعث شده که هم استعمارگران و هم پزشکان غربی به این ماده توجه نشان داده و از هر دو نظر به بررسی آثار آن بپردازند. اولین کوششها در این زمینه به استخراج موادی مانند مورفین از تریاک منجر شد مواد دیگر نیز بعدها از تریاک استخراج شد.
امروزه حدود ۲۵ آلکالوئید از تریاک استخراج میشود مهمترین آنها عبارت از :
۱_ مورفین: که به مقدار ۳ تا ۳۲٪ در تریاک وجود دارد این ماده مهمترین ترکیب تریاک بوده و بسیاری از خواص تریاک نظیر بیدردی، کاهش سرفه و اعتیاد را به آن نسبت میدهند. پودری سفید و بیبو یا با بویی شبیه تریاک است. معمولا از این ماده به صورت آمپولی در تسکین دردهای شدید ناشی از شکستن یا عمل جراحی استفاده میشود مصرف طولانی مدت آن میتواند به بروز وابستگی (با اعتیاد متفاوت است) در فرد منجر شود. به همین دلیل در مصرف آن به خصوص برای بلند مدت بایستی جدا محتاط بود.
۲_ کدئین مقدار آن بین ۰/۳ تا ۳٪ در تریاکهای مختلف متفاوت است .کدئین از متابولیسم مورفین در شیره خام گیاه خشخاش ایجاد میشود. این ماده در درمانهای دردهای خفیف تا متوسط کاربرد دارد. قرصهای حاوی کدئین در ایران قانونی هستند اما در برخی کشورها کدئین به عنوان یک ماده غیرقانونی محسوب میشود.
۳_نارسئین، ۴_نارکتین، ۵_تبائن، ۶_پاپاورین، ۷_اسیدمکونیک و مکونین، ۸_لودانین،۹_لودانوزین، ۱۰_کوتارمین، ۱۱_رادین
علاوه بر این ترکیبات دیگر نیز در تریاک وجود دارد که مقدار آنان چندان قابل ملاحظه نیست.
از سوی دیگر مقادیر کمتر از این ترکیبات در قسمتهای دیگر گیاه خشخاش مانند برگ و ساق وجود دارند.
مسمومیت با تریاک
مسمومیت حاد با تریاک به تناسب سن، جنسیت و سابقه اعتیاد به تریاک متفاوت است. اطفال در مقابل تریاک حساسیت بیشتری دارند. نشانههای این مسمومیت عبارت است از: سرگیجه، احساس گرمی، تشنگی و خشکی دهان، سریع شدن نبض، احساس خواب آلودگی شدید و تنگی مردمک که به تحریکات مختلف پاسخ نمیدهند. پس از چند دقیقه کاهش تعداد تنفس رخ میدهد. که در حالت شدید توقف حرکات تنفسی و مرگ رخ خواهد داد.
رفع مسمومیت با تریاک
بهترین راه برای رفع مسمومیت با تریاک استفاده از داروهای نالتریک به صورت داخل وریدی( در مسمومیت شدید )و یا داخل عضلانی (در مسمومیت خفیف) میباشد. مقدار مصرف بسته به سطح هوشیاری سن و جنسیت فرد متفاوت است. راههای دیگر مانند شستشوی معده، وادار کردن مسمومیت به استفراغ و تجویز داروی آتروپین نیز گاهی مورد استفاده قرار میگیرد.
متاسفانه هنوز در برخی نقاط استفاده از تریاک در خانوادهها برای کاهش سرفه کودکان باید رفع دل پیچه وجود دارد که ممکن است به ایجاد مسمومیت در این اطفال منجر شود. لذا توجیه و آموزش کارکنان و پزشکان مشغول به خدمت در این نواحی از مهمترین راههای کاهش عوارض مصرف خودسرانه تریاک میباشد.
ترک اعتیاد به تریاک
اعتیاد به تریاک به دلیل وجود مورفین در این ماده است .به همین دلیل ترک اعتیاد به تریاک تشابه زیادی با درمان هروئین دارد. این موضوع در بخش هروئین به صورت گستردهای بحث شده و به این بخش ارجاع داده میشود.
در حال حاضر ترک اعتیاد به تریاک به روش های مختلفی در کشور ما بصورت تخصصی و غیر تخصصی در حال انجام است که بهترین و مهمترین راه درمان به روش پرهیز مدار در کمپ ترک اعتیاد قابل اجراست در کمپ ترک اعتیاد اُزگل به روش پرهیز مدار و با نظارت و کمک پزشک و روانشناس این مهم به خوبی به مددجویان آموزش و به راحتی درمان میشود طوری که اکثر مواقع بیماران در کمپ اصلا متوجه درد (خماری ) نمیشوند که یکی از مهمترین دلایل آن درمان گروهی بودن آن است . ترک و درمان اعتیاد در کمپ ترک اعتیاد اُزگل به راحتی و قابل دسترس است .